Συνέντευξη από τον πρώτο Έλληνα ιατρό στην Ανταρκτική

Ταξίδεψε 15.000 χιλιόμετρα ως την άκρη της γης, έζησε  12 μήνες σε μια απομονωμένη βάση και έγινε ο πρώτος Έλληνας ιατρός που ταξίδεψε στην Ανταρκτική.
Είναι ιατρός πνευμονολόγος, πρώτη φόρα τον γνώρισα πριν από 3 χρόνια περίπου σαν ασθενής του. Κατάγεται από Λάρισα αλλά μένει στη Θεσσαλονίκη, δύο τετράγωνα μακριά από το σπίτι μου.
Είναι ξάδελφος του πατέρα μου, Βαγγέλης Καϊμακάμης.

 

Ζήσατε για έναν χρόνο στο... απέραντο λευκό. Τι κάνατε εκεί;

Ήμουν απεσταλμένος της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA), ως γιατρός –ερευνητής. Αποστολή μου ήταν να μελετήσω τις βιολογικές και ψυχολογικές επιδράσεις των

μοναδικών συνθηκών που επικρατούν σε αυτήν τη βάση και οι οποίες επιδρούν στο πλήρωμα της επιστημονικής βάσης-εμού συμπεριλαμβανομένου.

Η Concordia, λόγω θέσης και λόγω των συνθηκών που επικρατούν εκεί, θεωρείται το ιδανικό διαστημικό ανάλογο στη Γη. Γενικά υπάρχουν διάφορα διαστημικά ανάλογα στη Γη, στις ερήμους, υποθαλάσσια κ.ο.κ., που προσπαθούν να προσομοιώσουν διαστημικές βάσεις, όπως π.χ. στον Άρη ή στη Σελήνη. Αυτή η βάση θεωρείται ότι πραγματικά μοιάζει με το πώς θα είναι μια βάση σε έναν άλλο πλανήτη, καθώς:

• βρίσκεται σε υψόμετρο 3233 μέτρων, επειδή όμως στους πόλους ο αέρας είναι πιο αραιός, είναι σαν να βρίσκεται σε ύψος 4500 μέτρων.

• είναι τελείως απομονωμένη: Για 9 μήνες, από το Φεβρουάριο έως τον Νοέμβριο, η βάση είναι πλήρως απομονωμένη από τον υπόλοιπο πλανήτη- δεν υπάρχει δυνατότητα κάποιος να έλθει ή να φύγει, δεν φτάνει εκεί κανένα μηχανοκίνητο μέσο. Άρα, πραγματικά, δεν διαφέρει σε τίποτα από το να είσαι σε έναν άλλο πλανήτη, δεν υπάρχει καμία δυνατότητα διαφυγής.

•και για το …απόκοσμο γεωγραφικό ανάγλυφο της περιοχής: Η βάση βρίσκεται στο κέντρο ενός οροπεδίου και σε απόσταση 600 χιλιομέτρων γύρω- γύρω, δεν υπάρχει ούτε ένας λοφίσκος, ούτε μια εδαφική ανωμαλία, το μόνο που βλέπεις, είναι πραγματικά το απέραντο λευκό. Πάνω του, δεν υπάρχει τίποτα που να σου θυμίζει ότι είσαι στη Γη, ούτε βλάστηση ούτε ζωή κάποιου είδους.

• η ξηρά είναι 3,5 χιλιόμετρα πιο κάτω- η βάση είναι στημένη πάνω στον πάγο. Ουσιαστικά, είναι ένα «πλοίο», πάνω σε μια παγωμένη θάλασσα. Μάλιστα, η ίδια η εμφάνιση της βάσης θυμίζει διαστημόπλοιο, που μόλις έχει προσεδαφιστεί σε έναν άλλο πλανήτη.

• η μεγάλη ξηρασία: Είναι το πιο ξηρό μέρος στον πλανήτη. Η σχετική υγρασία είναι χαμηλότερη και από τη Σαχάρα.

• οι προκλήσεις για την ψυχολογία και το ηθικό του πληρώματος είναι επίσης παρόμοιες με αυτές που αντιμετωπίζουν οι αστροναύτες. Το απόλυτο σκοτάδι που επικρατεί για αρκετούς μήνες τον χρόνο, θυμίζει έντονα διαστημικό σταθμό. Δεν είναι τυχαίο που η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία, έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον και στέλνει κάθε χρόνο έναν γιατρό –ερευνητή για την πραγματοποίηση μελετών στην περιοχή.

Τι είδους μελέτες πραγματοποιήσατε εκεί; Ποια είναι τα συμπεράσματα;

Στη διάρκεια του ενός έτους, έτρεξα 9 διαφορετικά ερευνητικά πρωτόκολλα για την επίδραση των ακραίων συνθηκών στον οργανισμό: κάναμε μελέτες ύπνου, μελετήσαμε πώς αλλάζει ο μεταβολισμός και οι θερμιδικές ανάγκες σε αυτά τα περιβάλλοντα, πώς οι τελευταίες επηρεάζονται από την ψυχική μας διάθεση και τον χρόνο που είμαστε εκεί. Μελετήσαμε επίσης το καρδιαγγειακό σύστημα σε σχέση με το σύστημα ισορροπίας, ενώ κάναμε μελέτες για την αντοχή κάποιων αντιμικροβιακών υλικών σε απομονωμένα περιβάλλοντα, ώστε μελλοντικά να χρησιμοποιηθούν σε διαστημικές αποστολές. Πραγματοποιήσαμε τέλος πολλά πειράματα, μελετώντας τη διάθεση, την ψυχολογία και τη δυναμική του γκρουπ.

Είναι σαφές ότι τα ιατρικά συμπεράσματα από τέτοιου είδους αποστολές, δεν βοηθούν μόνο τους ανθρώπους που θα πάνε στο διάστημα. Έχουν ποικίλες εφαρμογές.

Διαπιστώσαμε επίσης ότι λόγω των συνθηκών, του κρύου και της υποξίας, οι μεταβολικές ανάγκες είναι πολύ αυξημένες. Τρώγοντας λοιπόν παρόμοιες ποσότητες με εκείνες που τρως συνήθως, χάνεις περίπου 1 κιλό τον μήνα.

Τέλος, τα ψυχολογικά πειράματα έδειξαν, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, ότι όντως η διάθεση αλλάζει και περνά από διάφορα διακριτά στάδια, που έχουν να κάνουν με τον κύκλο του φωτός αλλά και με τον χρόνο που περνά κάποιος σε καθεστώς απομόνωσης. Στην αρχή, υπάρχει ο ενθουσιασμός, μετά το ηθικό «πέφτει» σταδιακά. Στη συνέχεια, όσο βγαίνουμε από το midwinter σιγά σιγά ανεβαίνει, μετά κάνει πάλι μία «κοιλιά» και όσο πλησιάζει η λήξη της

«θητείας», όταν δηλ. έρχεται το πρώτο αεροπλάνο και σπάσει η απομόνωση, αρχίζει και πάλι να ανεβαίνει.

Πώς είναι η ζωή στην Ανταρκτική;

Είναι χαρακτηριστικό ότι  μόνο ο άνθρωπος –βοηθούμενος από τα επιτεύγματα της τεχνολογίας μπορεί να επιβιώσει σε αυτό το περιβάλλον. Σε ακτίνα εκατοντάδων χιλιομέτρων, από την ιταλό-γαλλική βάση στην οποία κατοικεί μαζί με τα υπόλοιπα 15 μέλη της αποστολής, δεν υπάρχει ίχνος πανίδας και χλωρίδας. Το υψόμετρο της βάσης είναι περίπου στα 3.200 μέτρα, με τις συνθήκες που επικρατούν εκεί όμως, η πυκνότητα του οξυγόνου είναι μικρότερη, ίδια με εκείνη που υπάρχει στα 4.000 μέτρα. Αυτό σημαίνει ότι ο οργανισμός οξυγονώνεται πιο δύσκολα, οι αντοχές μειώνονται και εμφανίζεται ο κίνδυνος υποξίας, δηλαδή η έλλειψη επαρκούς οξυγόνωσης, ένα από τα προβλήματα που ερευνώνται στη βάση.

 
Η Ανταρκτική είναι μια τεράστια έρημος φτιαγμένη από πάγο, γι’ αυτό η ξηρασία που επικρατεί είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή της ερήμου Σαχάρα. Ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο είναι η έλλειψη καιρικών φαινομένων. Όσο περίεργο κι αν ακούγεται εδώ δε βρέχει, δε χιονίζει, δεν υπάρχουν καν σύννεφα. Αυτό κάνει το σημείο ιδανικό για την παρατήρηση του γαλαξία και των αστέρων αλλά και του πραγματικά εντυπωσιακού θεάματος που προσφέρει το Νότιο Σέλας.Πέρα από το πρωτόγνωρο, το διαφορετικό, το μοναδικό που γοητεύει και εκπλήσσει συνεχώς τον επισκέπτη, η ζωή στην Ανταρκτική παραμένει μια εξαιρετικά δύσκολη δοκιμασία. Οι κάτοικοι της βάσης πρέπει να επιβιώσουν για εννέα μήνες με πλήρη αυτονομία, σε συνθήκες πραγματικά αντίξοες. Μέσα στη βάση οι συνθήκες είναι πολύ καλές. Η θερμοκρασία είναι, περίπου στους 22 βαθμούς, υπάρχει χώρος ψυχαγωγίας, αίθουσα προβολών, σάουνα. Βέβαια, ο ελεύθερος χρόνος δεν περισσεύει, κάτι που μόνο ως αρνητικό δεν μπορεί να εκληφθεί στη συγκεκριμένη περίπτωση. Η έλλειψη επικοινωνίας και ο εγκλεισμός στη βάση αποτελούν παράγοντες που δημιουργούν στρες και μεγάλη ψυχολογική πίεση, όπως άλλωστε συμβαίνει και με την παντελή απουσία ήλιου. Από τις αρχές Μαΐου και για τους τρεις επόμενους μήνες η Ανταρκτική είναι βυθισμένη στο σκοτάδι. Άρα, λοιπόν, όσο πιο απασχολημένος είναι κάποιος, τόσο το καλύτερο. Παρά τις αντιξοότητες, νιώθω εξαιρετικά τυχερός για αυτή τη μοναδική ευκαιρία που μου δόθηκε και ευελπιστώ μετά από αυτή την εμπειρία, το επόμενο βήμα να είναι ένα ταξίδι στο διάστημα!

Όταν φτάσατε στην Ανταρκτική ποια ήταν τα πρώτα σας συναισθήματα; Πώς βιώσατε αυτές τις συνθήκες; Μετανιώσατε μήπως έστω και στιγμιαία;

Το πρώτο που νοιώθει κανείς όταν φτάνει στην Ανταρκτική είναι δέος και θαυμασμός για αυτό το παρθένο και τόσο ευαίσθητο οικοσύστημα στην άκρη του πλανήτη μας! Το περιβάλλον εδώ είναι τόσο απόκοσμο και με άγρια ομορφιά, ενώ οι ακραίες συνθήκες που επικρατούν θαρρείς ότι είναι η δικλείδα της Φύσης για να παραμείνει ανέγγιχτη αυτή η ισορροπία. Ο αρχικός αυτός ενθουσιασμός νομίζω ότι δεν έχει καταλαγιάσει ακόμα μέσα μου. Κάθε φορά που έβγαινα έξω από το κτίριο της βάσης στους -50 ή ακόμα και τους -80 βαθμούς Κελσίου και στο απέραντο λευκό τοπίο ένιωθα ότι δε θα έπρεπε να χάσω αυτή την εμπειρία για τίποτα στον κόσμο. Βέβαια, υπήρχαν στιγμές που η σκέψη πετούσε νοσταλγικά πίσω στην Ελλάδα και την οικογένεια και σκεφτόμουν πόσο δύσκολο θα είναι να μείνω μακριά τους έναν ολόκληρο χρόνο, ή άλλοτε αναλογιζόμουν τους κινδύνους και τις δυσκολίες που μπορεί να  αντιμετώπιζα, όμως δε έχανα το κουράγιο μου και το ηθικό παρέμενε ακμαίο!

Ήσασταν πολλοί επιστήμονες στη βάση και πώς ήταν η συνεργασία σας; Είχατε μία κοινή γλώσσα, την Αγγλική; Ως Έλληνας αντιμετωπιστήκατε με ιδιαιτερότητα ή όχι;

Στη βάση υπήρχαν 6 τεχνικοί και 9 επιστήμονες από διάφορα γνωστικά πεδία (γεωλόγοι, αστρονόμοι, φυσικοί, χημικοί, ιατροί). Καθώς η βάση είναι Ιταλογαλλική, επίσημες γλώσσες είναι η Γαλλική και η Ιταλική, αν και βέβαια μιλούσαμε και στην Αγγλική. Ως Έλληνας δεν έτυχα κάποιας ιδιαίτερης μεταχείρισης και η ένταξή μου στην ομάδα ήταν ομαλή και απροβλημάτιστη.

Πώς αντέδρασε το περιβάλλον σας όταν τους είπατε «πάω Ανταρκτική»;

Αρχικά ήταν μια έκπληξη, αν και όσοι με ξέρουν καλά γνώριζαν ήδη το ενδιαφέρον μου για ανάλογες αποστολές και ερευνητικές δραστηριότητες. Βέβαια η συνειδητοποίηση της τόσο μακράς απουσίας μου από το οικείο περιβάλλον προβλημάτισε την οικογένεια και μαζί αποφασίσαμε τη συμμετοχή μου στην αποστολή αυτή αφού ζυγίσαμε τα υπέρ και τα κατά. Μην ξεχνάτε ότι δυστυχώς τα πράγματα στην Ελλάδα δεν είναι και πολύ ευοίωνα για έναν νέο επιστήμονα οπότε μια τέτοια ευκαιρία δε μπορούσε να αγνοηθεί εύκολα.

Τι θα συμβουλεύατε τα νέα παιδιά σχετικά με τις εμπειρίες σας από την Ανταρκτική;

Πραγματικά ελπίζω η εμπειρία μου αυτή να γίνει πηγή έμπνευσης και δύναμης για τα νέα παιδιά  , όπου κι αν βρίσκονται... Αν είναι κάποιο μήνυμα που θα ήθελα να περάσω στη συνείδηση όλων των Ελλήνων είναι ότι ακόμα και σε περιόδους κρίσης, έχουμε τη δυνατότητα και το σθένος να ξεπερνούμε τις δυσκολίες και να διαπρέπουμε, αρκεί να θέτουμε πάντα υψηλούς στόχους και να συμπαραστεκόμαστε ο ένας στον άλλον! Και μπορεί να μην καταφέρουμε όλοι να γίνουμε αστροναύτες, όμως μπορούμε να κατακτήσουμε ο καθένας τη δική του Ανταρκτική, φτάνει να το πιστέψουμε!