Η γιορτή των Χριστουγέννων και τα κάλαντα

Με τον ήλιο και το φως σχετίζεται η μεγαλύτερη γιορτή του Δεκεμβρίου, τα Χριστούγεννα. Στα ευαγγέλια δεν μνημονεύεται ο μήνας που γεννήθηκε ο Χριστός. Η γιορτή των γενεθλίων του θεσπίστηκε για τις 25 Δεκεμβρίου από τους χριστιανούς της Ρώμης γύρω στο 335 μ.Χ. Το έκαναν αυτό, για να παραμερίσουν τον περσικό θεό Μίθρα, που είχε τo γενέθλιό του την ίδια μέρα.
Ο Μίθρας ήταν θεός του Ήλιου και του φωτός και αρχηγός στον αγώνα κατά του σκότους. Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία ήταν πολύ αγαπητός θεός και η λατρεία του ήταν πολύ διαδεδομένη. Η ημέρα των γενεθλίων του, που ονομαζόταν στα λατινικά dies natalis invicti solis (Γενέθλιον του αηττήτου Ηλίου) ήταν τοποθετημένη στις 25 Δεκεμβρίου, γιατί η τύχη του Μίθρα, ως ηλιακού θεού, συνδέθηκε με την τύχη του Ήλιου. Ο Ήλιος στις μέρες αυτές βρίσκεται στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Από δω και πέρα οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν. Ο Ήλιος, κατά κάποιο τρόπο, ξαναγεννιέται. Ο Χριστός συνδέθηκε με τον Ήλιο, για να μπορέσει να εκτοπίσει τον Μίθρα. Στην υμνογραφία των Χριστουγέννων υπάρχουν πολλές μεταφορές και παρομοιώσεις που φανερώνουν τον σύνδεσμο του Χριστού με τον Ήλιο: "Ανέτειλας, Χριστέ, εκ Παρθένου, νοητέ Ήλιε της Δικαιοσύνης".

Στα έθιμα που θέλουν να εξασφαλίσουν την ευτυχία και την καλοχρονιά ανήκουν και τα κάλαντα. Τραγουδώντας από σπίτι σε σπίτι, τα παιδιά μοιράζουν σε όλες τις οικογένειες του χωριού τις ευχές για την καλοχρονιά και παίρνουν, βέβαια, κάτι για τον κόπο τους. Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική λέξη Calendae,  που σημαίνει την πρώτη του μήνα. Στους ελληνικούς τόπους κάλαντα τραγουδούν τα παιδιά την παραμονή των Χριστουγέννων, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και την παραμονή των Φώτων. Σε παλαιότερες εποχές φαίνεται πως, στα χωριά τουλάχιστον, δεν τραγουδούσαν και τις τρεις παραμονές αλλά μόνο τη μία. Αργότερα, επεκτάθηκε το έθιμο και στις τρεις γιορτές. Τα σημερινά κάλαντα δεν είναι λαϊκά. Έχουν λόγια καταγωγή, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν προσαρμόστηκαν στα λαϊκά πρότυπα.

Από το βιβλίο της Άλκης Κυριακίδου-Νέστορος, Οι 12 μήνες. Τα λαογραφικά. Θεσσαλονίκη 1982.

Ο πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα (1832-1904) Τα κάλαντα (1872) αποτυπώνει μια ομάδα παιδιών διαφόρων εθνικοτήτων να λένε τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα.