Τις προάλλες αποφάσισα να περπατήσω στην Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας, έναν δρόμο άγνωστο για εμένα, και αντίκρισα μπροστά μου πανέμορφα κτίρια, τα οποία αποτελούν κοσμήματα για την Θεσσαλονίκη και αναδεικνύουν την τεράστια αρχιτεκτονική της κληρονομιά. Δυστυχώς, σώζονται ελάχιστα, μόλις 23, και με κάνουν να αναρωτιέμαι πως μια πόλη, αλλά και μια χώρα, μπορούν να αδιαφορήσουν τόσο πολύ για την πολιτιστική τους κληρονομιά και να κάνουν τερατουργήματα για να πετύχουν τον δήθεν εκσυγχρονισμό, όπως θεωρούνταν η αντιπαροχή το 1960. Έτσι αποφάσισα να γράψω ένα άρθρο για την ιστορία αυτού του, πλούσιου, κάποτε, δρόμου και για τα διατηρητέα αρχοντικά που σώζονται σε αυτόν, έργα σπουδαίων ξένων αρχιτεκτόνων που χτίστηκαν για εύπορους μεγαλογαιοκτήμονες.
Η εγκατάσταση των κατοίκων της Θεσσαλονίκης έξω από τα νοτιοανατολικά τείχη, χρονολογείται πριν από τα 1890. Η ανατολική περιοχή, το 1885 είχε περισσότερους παράδρομους και μετρούσε 69 σπίτια και άφθονα χωράφια. Η συνοικία των εξοχών ή των Πύργων απλωνόταν από το Λευκό Πύργο ως τη Βίλα Αλλατίνι κατά μήκος της σημερινής λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας ως τις δαντελωτές ακρογιαλιές. Στην κάτω πλευρά της λεωφόρου οι επαύλεις ήταν πιο πολυτελείς με μεγάλα οικόπεδα που έφταναν μέχρι τη θάλασσα. Σχεδόν όλες κατέληγαν σε μικρές ιδιωτικές προβλήτες για τα μπάνια του καλοκαιριού, όπου έδεναν ιδιωτικές βάρκες, μια που η μετακίνηση γινόταν ενίοτε και μέσω θαλάσσης. Εκεί στεγάζονταν όλα τα προξενεία ως τον Μεσοπόλεμο, εκεί ζούσαν και οι μεγαλοαστοί της Θεσσαλονίκης (βιομήχανοι καπνέμποροι και επιχειρηματίες). Έλληνες και ξένοι αρχιτέκτονες, σαν τον Βιταλιάνο Ποζέλι, τον Πιέρο Αριγκόνι και τον Ξενοφώντα Παιονίδη, σπουδαγμένοι στην Ευρώπη και την Κωνσταντινούπολη, έχτισαν εδώ πολυτελείς βίλες για πλούσιους Εβραίους, Έλληνες, Τούρκους, Ντονμέδες (Εβραίοι που έγιναν Μωαμεθανοί) και Φραγκολεβαντίνους. Οι επαύλεις χρησιμοποιήθηκαν αρχικά σαν δεύτερος εξοχικός τόπος κατοικίας.
Μετά την κατεδάφιση του ανατολικού τείχους και αργότερα την μεγάλη πυρκαγιά, οι εύποροι κυρίως πολίτες αναζητούσαν, πλέον, μόνιμες κατοικίες ανατολικά της πόλης. Χαρακτηριστικό στοιχείο της συνοικίας είναι, σε αντίθεση με το κέντρο της πόλης, ότι εδώ δεν υπήρχε διαχωρισμός ανά εθνικότητα όπως στις συνοικίες των χριστιανών, των Εβραίων και των μουσουλμάνων. Τα κριτήρια ήταν καθαρά οικονομικά και κοινωνικά. Η δημαρχία συντάσσει το 1888 το σχέδιο της συνοικίας. Το επίσημο όνομα της νέας συνοικίας κατά μήκος της δεντροφυτεμένης λεωφόρου είναι συνοικία Χαμιδιέ, αφού εκεί οδηγεί από το κέντρο η λεωφόρος Χαμιδιέ (σημερινή Εθνικής Αμύνης).
Η ζωή εδώ κυλούσε παραμυθένια. Υπήρχαν μεγάλοι χώροι αναψυχής, εξαιρετικά εκπαιδευτήρια για τους γόνους των πλούσιων οικογενειών, ανθισμένοι και φροντισμένοι κήποι, καφενεία, ψαροταβέρνες στο κύμα της θάλασσας και αργότερα θερινά σινεμά. Η συνοικία ήταν τόπος μιας πολυεθνικής πολυπολιτισμικής δυτικόφιλης και «ανατολίτικης» ταυτόχρονα Θεσσαλονίκης από το τέλος του προπερασμένου αιώνα ως τον Μεσοπόλεμο.
Τα πράγματα για τη συνοικία των Εξοχών αλλάζουν ιδιαίτερα με τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι Εβραίοι κάτοικοι «εξαφανίστηκαν», πολλά σπίτια εγκαταλείφθηκαν, πολλά κτίρια επιτάχθηκαν, οι κήποι μετατράπηκαν σε ζούγκλες και πολλά αρχοντικά άρχισαν να καταρρέουν. Μετά τον πόλεμο τη συνοικία περίμενε μια άλλη μοίρα. Χάθηκε πίσω από τον εκσυγχρονισμό της πόλης και την αύξηση του ποσοστού δόμησης αλλά και το θεσμό της αντιπαροχής. Το τραμ και ο λιθόστρωτος δρόμος ξηλώθηκαν (1957) και στρώθηκε άσφαλτος. Η υποβάθμιση της περιοχής ξεκίνησε καθώς οι οικονομικές δυσκολίες οδήγησαν τους ιδιοκτήτες να πουλήσουν αρχικά τμήματα των οικοπέδων και αργότερα τα αρχοντόσπιτα. Κανείς δεν νοιαζόταν τότε για τη διατήρησή τους. Η πολυκατοικία ήταν εκσυγχρονισμός!
Τη θέση της Λεωφόρου των Εξοχών πήρε η πολυσύχναστη Βασιλίσσης Όλγας με τα αυτοκίνητα και τις πολυώροφες πολυκατοικίες. Από τις περίπου εκατό επαύλεις της Εξοχής, σώζονται 23 επί της οδού Βασ. Όλγας και αρκετές στις κάθετες οδούς. Το τοπίο αλλάζει οριστικά μετά την επιχωμάτωση της παραλίας στις αρχές της δεκαετίας του 60. Τα δαντελωτά ακρογιάλια εξαφανίζονται και η παραλία ευθυγραμμίζεται μέχρι την Αλλατίνι. Η επιχωμάτωση της νέας παραλιακής δημιούργησε μεγάλες εκτάσεις γης. Τα περισσότερα αρχοντικά θυσιάστηκαν στο βωμό της ανοικοδόμησης που άρχισε το ’58 και κορυφώθηκε τη δεκαετία του ’60, μέσα σε συνθήκες άγνοιας και αδιαφορίας για τη νεότερη αρχιτεκτονική κληρονομιά.
Σώζονται 23 αρχοντικά. Αυτά είναι:
Βίλα Αλλατίνι ( Βασιλίσσης Όλγας 198)
Έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι. Χτίστηκε το 1888 σαν εξοχική κατοικία της Οικογένειας Αλλατίνι. Χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία και φυλακή του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ του Β', ως το κτίριο του νεοϊδρυόμενου τότε Πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης, ως νοσοκομείο, ενώ σήμερα εκεί εδρεύει ο Νομάρχης Θεσσαλονίκης και μέρος των υπηρεσιών της Νομαρχίας.
Κτίρια της Εταιρείας Τροχιοδρόμων και Ηλεκτροφωτισμού (Βας. Όλγας και Δελφών)
Τα κτίρια είναι σε σχέδια του αρχιτέκτονα της Συνοικίας των Εξοχών, Πιερό Αριγκόνι και εγκαινιάστηκαν το 1893 ως οι αποθήκες και τα γραφεία του Τραμ, δίνοντας και το όνομα στην συνοικία: Ντεπό (στα γαλλικά σημαίνει αποθήκες). Μεά την κατάργηση του τραμ, παραχωρήθηκαν στην αστυνομία και σήμερα αναμένουν την τύχη τους ερειπωμένα.
Κάζα Μπιάνκα (Βασ. Όλγας και Θεμιστ. Σοφούλη)
Χτίσθηκε στο χρονικό διάστημα 1911-1913, σε σχέδια του γνωστού και από άλλα έργα του στη Θεσσαλονίκη, Pietro Arrigoni για τον Ιταλοεβραίο βιομήχανο και εμπορικό αντιπρόσωπο, Ντίνο Φερνάντεζ Ντίαζ.Η Κάζα Μπιάνκα είναι χαρακτηριστικό δείγμα εκλεκτικισμού, όμως ενσωματώνει επιπλέον στοιχεία μπαρόκ, Αναγέννησης και Art Nouveau, ακολουθώντας τα αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής στην Κεντρική Ευρώπη. Συνδέεται με την τρυφερό ειδύλλιο της κόρης του Ντίαζ, Aline με τον Έλληνα στρατιωτικό Σπύρο Αλιμπέρτη. Δυστυχώς, ο έρωτας τους δεν καρποφόρησε καθώς δεν γίνονταν αποδεκτές οι ερωτικές σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Εβραίων. Το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως Ιταλικό Προξενείο στην Κατοχή, μεταπολεμικά μετατράπηκε σε νηπιαγωγείο και δημοτικό σχολείο, ενώ σήμερα φιλοξενεί την Δημοτική Πινακοθήκη της Θεσσαλονίκης.
Βίλα Νεχάμα (Λεωφ. Βασ. Όλγας 203)
Κατασκευάστηκε για τον Εβραίο Αλμπέρτο Νεχάμα και στεγάζει εστιατόριο και φροντιστήριο.
Βίλα Μορντώχ (Βασ. Όλγας και 25ης Μαρτίου)
Η Βίλα Μορντώχ κτίστηκε για τον Τούρκο μέραρχο Σεϊφουλάχ πασά, σε σχέδια του γνωστού αρχιτέκτονα Ξ. Παιονίδη, το 1905. Αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής, που χαρακτήριζε τους "πύργους" της οδού Βασ. Όλγας.Χαρακτηριστική είναι η συνύπαρξη στοιχείων νεοκλασικών, αναγεννησιακών, baroque και art-nouveaux, ενώ το κτίριο διαθέτει εξαιρετικό ζωγραφικό διάκοσμο. Το 1923 πέρασε στην ιδιοκτησία του Σαμουήλ Μορντώχ - στον οποίο οφείλει το όνομά της. Κατοικήθηκε από την οικογένεια Μορντώχ μέχρι το 1940. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε από το ΙΚΑ και, μέχρι πρόσφατα, λειτούργησε ως Δημοτική Πινακοθήκη της Θεσσαλονίκης. Από τις αρχές του 2013 στεγάζει τις υπηρεσίες του Ε' διαμερίσματος Θεσσαλονίκης και του Οργανισμού Ρυθμιστικού Θεσσαλονίκης.
Βίλα Χίρς Λεωφ. (Βασ. Όλγας 144)
Κατασκευάστηκε το 1900 σε σχέδια του Π. Αριγκόνι. Στεγάστηκε εκεί η Γκεστάπο αλλά και η αδίστακτη Sipo-SD (ένωση της Ναζιστικής Γερμανικής Αστυνομίας και της "Υπηρεσίας Ασφαλείας"). Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες ανθρώπων που τα βράδια ακούνε φωνές από το εσωτερικό του σπιτιού, χαρακτηρίζοντας το "στοιχιωμένο". Στο κτήριο στεγάστηκε στο παρελθόν το Α’ Αστυνομικό Τμήμα της Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Σήμερα, η Βίλα Χιρς είναι ακατοίκητη και ετοιμόρροπη.
Οικία Μαρόκου (Λεωφ. Βασ. Όλγας 133)
Παλαιότερα ήταν μπαρ και αστυνομικό τμήμα, σήμερα γραφεία δημόσιας υπηρεσίας
Οικία Σιάγα ((Λεωφ. Βασ. Όλγας 131)
Η οικοδόμηση του έγινε το 1890, σε σχέδια του εξαιρετικού αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη και προοριζόταν για την οικογένεια του τραπεζίτη Φιλ. Χατζηλαζάρου. Το κτίριο είναι χτισμένο με τη νεοκλασική τεχνοτροπία, την αγαπημένη του αρχιτέκτονα.Το 1912 στο Μέγαρο φιλοξενήθηκε η βασιλική οικογένεια, ενώ αργότερα το οίκημα αγοράστηκε από την οικογένεια Σιάγα στην κατοχή της οποίας παραμένει ως σήμερα. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, το κτίριο κατοικείται, ενώ οι εξωτερικές φθορές οφείλονται στο ότι οι ιδιοκτήτες αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στο μεγάλο
κόστος συντήρησης του.
Τις πληροφορίες που χρειάστηκα τις πήρα από τις ιστοσελίδες:
http://www.parallaximag.gr/
http://www.thesstoday.gr/arthra/afieromata /44-hommages/33705-Β-Όλγας-Αρχιτεκτονική-κληρονομιά-της-Θεσσαλονίκης.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου