Η εφημερίδα των μαθητών του 2ου Πρότυπου Γυμνασίου Θεσσαλονίκης: Πλατεία Αριστοτέλους: τότε και σήμερα

Όταν ακούς γιορτινή Θεσσαλονίκη, ένα μέρος σου έρχεται στο μυαλό: η στολισμένη Πλατεία Αριστοτέλους με το παραδοσιακό δέντρο και το καράβι (το δεύτερο έχει πλέον εκλείψει...), τα παιχνίδια του λούνα παρκ για τα μικρά παιδιά, το παγοδρόμιο και τα δεκάδες ξύλινα σπιτάκια που σου υπενθυμίζουν τις προτάσεις των φορέων -πολιτιστικών και μη- της πόλης για το νέο χρόνο.

Εδώ που τα λέμε, αυτή η ιστορική πλατεία, επιστέγασμα της προσπάθειας της πόλης να ανορθωθεί έπειτα από την πυρκαγιά του 1917, αποτελεί μια διαφήμιση της Θεσσαλονίκης, καθώς και τόπο συνάντησης μικρών και μεγάλων, οι οποίοι την έχουν συνδέσει με διαφορετικά πράγματα, οι μεν με το κυνήγι των περιστεριών και το ατελείωτο παιχνίδι, μακριά από τον κίνδυνο των τροχοφόρων, οι δε με τα αναρίθμητα καφέ και ζαχαροπλαστεία και την άπλετη θέα στον Θερμαϊκό. Λίγοι όμως γνωρίζουν την ιστορία αυτής της πλατείας, της κεντρικότερης της πόλης και μιας από τις ομορφότερες στην Ελλάδα.

Η περιοχή της σημερινής πλατείας αποτελούσε πριν από την πυρκαγιά του 1917 την πολυάνθρωπη εβραϊκή συνοικία Ετς Χαϊμ. Μετά την πυρκαγιά, ο χώρος αυτός ήταν γεμάτος χαλάσματα και μισοερειπωμένα σπίτια. Έπειτα από μια πρόχειρη ισοπέδωση, που έγινε το 1922, εγκαταστάθηκαν σε πρόχειρα παραπήγματα προσφυγικές οικογένειες και η λαχαναγορά. Στις 22 Σεπτεμβρίου 1929, η λαχαναγορά μεταφέρθηκε στην οδό Πτολεμαίων και στα άκτιστα οικόπεδα λειτουργούσαν καφενεία, ζαχαροπλαστεία, το θέατρο Θερινά Ηλύσια του Χατζηνάκου και οι θερινοί κινηματογράφοι Ζέφυρος, Ρεξ και Ρίον.

Η κατασκευή της πλατείας όπως την ξέρουμε σήμερα εκίνησε αμέσως μετά την πυρκαγιά του 1917 όταν η ανοικοδόμηση της πόλης ανατέθηκε στη «Διεθνή Επιτροπή Νέου Σχεδίου Θεσσαλονίκης» της οποίας επικεφαλής ήταν ο Γάλλος αρχιτέκτονας Ερνέστ Εμπράρ. Ο Εμπράρ οραματίστηκε έναν μνημειακό άξονα που θα ξεκινούσε από το νότιο τμήμα της πλατείας, μπροστά στη θάλασσα και θα έφτανε μέχρι την πλατεία Δικαστηρίων και τη Ρωμαϊκή Αγορά. Η παλιά χάραξη της Αριστοτέλους θα συνέχιζε μέχρι την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, ως μια μεγάλη οδός με δενδροστοιχίες, συντριβάνια, αγάλματα και κήπους. Στην Πλατεία άνωθεν της Εγνατίας (Πλατεία Δικαστηρίων) θα ανεγείρονταν κτίρια δυτικής μεγαλοπρέπειας για να στεγάσουν τις διοικητικές υπηρεσίες της Θεσσαλονίκης, μεταξύ αυτών τα Δικαστήρια και το νέο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης. Δίπλα τους η Παναγία Χαλκέων και το Μπέη Χαμάμ που διασώθηκαν από την Πυρκαγιά θα υπογράμμιζαν το πολυπολιτισμικό παρελθόν της πόλης. Ο Εμπαάρ εμπνεύστηκε από τη δυτική αρχιτεκτονική, τα ευρωπαϊκά, αποικιακά, αραβικά και νεοβυζαντινά πρότυπα, προκειμένου να τονίσει τη σχέση της πόλης με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Επιπλέον, στο κέντρο της πλατείας θα τοποθετούνταν και ένα άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στο σύνολο της πόλης εντός των τειχών οι ελεύθεροι χώροι δεν ξεπερνούσαν το 20% ενώ με το σχέδιο Εμπράρ, η επιφάνεια τους θα φτάνει το 40%. Ωστόσο τα πρώτα σχέδια του Εμπράρ το 1918 για την πλατεία Αριστοτέλους απλοποιήθηκαν σημαντικά. Αντί του αρχικών περίτεχνα σχεδιασμένων προσόψεων, οι τελικές προσόψεις που χτίστηκαν κατά τη δεκαετία του 1950, λόγω της οικονομικής δυσπραγίας εκείνης της περιόδου, ήταν πολύ πιο απλές. Μάλιστα, το ξενοδοχείο «Ηλέκτρα» και απέναντί του, το «Ολύμπιον», τα «δίδυμα» και σίγουρα πιο αναγνωρίσιμα κτήρια της πλατείας χτίστηκαν μετά την Κατοχή, τις δεκαετίες ’50 και ’60 αντίστοιχα.

Σήμερα, η πλατεία, συνυφασμένη με τις σημαντικότερες πτυχές της κοινωνικής ζωής και της πολιτιστικής δραστηριότητας των Θεσσαλονικέων, στάθηκε η γέφυρα μεταξύ του αρχιτεκτονικού παρελθόντος και του σύγχρονου προσώπου της πόλης, μεταξύ του χθες και του σήμερα. Καμάρες, στοές και κιονοστοιχίες στολίζουν τα ιστορικά κτίρια-έργα τέχνης της πλατείας Αριστοτέλους. Οι χαρακτηριστικές στοές της πρώην «λεωφόρου των εθνών», τα αποικιακά, αραβικά πρότυπα που θυμίζουν τη Rue de Rivoli του Παρισιού, δημιουργούν ένα σύνολο πλατείας και δρόμου που αποτελεί το πιο σημαντικό κτηριακό συγκρότημα του 20ου αι. για τη Θεσσαλονίκη. Σήμερα στην πλατεία βρίσκονται βιβλιοπωλεία, αρκετοί ραδιοφωνικοί σταθμοί, δημόσιες υπηρεσίες, πολλά εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια, μπαρ, τράπεζες, κοσμηματοπωλεία. Στο κέντρο της δεσπόζει το άγαλμα του μεγάλου αρχαίου φιλοσόφου Αριστοτέλη, ενώ στο βόρειο τμήμα της πλατείας υπάρχει το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Χαρακτηρίζεται από την εκπληκτική θέα προς την θάλασσα και στο βάθος τον Όλυμπο, ενώ έχει αναδειχθεί σε σημείο φιλοξενίας πλήθους εκδηλώσεων σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, όπως το Φεστιβάλ Κινηματογράφου.

Φωτογραφίες της παλιάς Αριστοτέλους